Białka – co to takiego?
Białka stanowią materiał budulcowy wszystkich tkanek człowieka, są także głównymi składnikami mięśni szkieletowych i mózgu. Pod względem chemicznym stanowią makrocząsteczki o złożonej strukturze, których elementarne części składowe stanowią aminokwasy.
Podział białek ze względu na ich wartość odżywczą wyróżnia białka pełnowartościowe (białka pochodzenia zwierzęcego) i niepełnowartościowe (białka pochodzenia roślinnego). Ze względu na swoją budowę białka dzielą się na proste i złożone. W skład białek prostych wchodzą wyłącznie aminokwasy, białka złożone składają się z części białkowej oraz części niebiałkowej (grupa prostetyczna).
Podział białek ze względu na ich wartość odżywczą wyróżnia białka pełnowartościowe (białka pochodzenia zwierzęcego) i niepełnowartościowe (białka pochodzenia roślinnego). Ze względu na swoją budowę białka dzielą się na proste i złożone. W skład białek prostych wchodzą wyłącznie aminokwasy, białka złożone składają się z części białkowej oraz części niebiałkowej (grupa prostetyczna).
Funkcje białek
Białka pełnią szereg ważnych funkcji w organizmie. Przykładowe z nich przedstawiono poniżej.Funkcja białka | Przykłady |
Wzrost i rozwój młodych organizmów | Budowa różnych tkanek |
Uzupełnianie naturalnych ubytków | Wzrost włosów, paznokci |
Naprawa tkanek | Gojenie ran; wytwarzanie blizn |
Sterowanie procesami biochemicznymi przez enzymy | Synteza i degradacja różnych związków |
Regulacja czynności życiowych przez hormony | Regulacja gospodarki węglowodanowej przez insulinę |
Udział w procesach obronnych ustroju | Przeciwciała |
Regulacja równowagi wodnej | Wiązanie cząsteczek wody |
Regulacja równowagi kwasowo-zasadowej | Wykorzystanie właściwości buforowych białek |
Funkcje transportowe białek | Transferyna przenosi żelazo |
Udział w procesach widzenia | Białko światłoczułe (opsyna) przenosi bodźce świetlne do zakończeń układu nerwowego |
Gdzie znajdziemy białko?
Mając na uwadze dostarczenie tego składnika do organizmu, rekomendowanym i pełnowartościowym źródłem białka są proteiny pochodzenia zwierzęcego, takie jak: jaja, mleko i produkty mleczne, sery twarogowe i żółte oraz mięso z ryb i drobiu. Z kolei produkty zawierające białko niepełnowartościowe to głównie żywność pochodzenia roślinnego, np.: białka zbóż, warzyw, owoców, ziemniaków.
Z kolei sugerując się procentową zawartość białka w poszczególnych produktach spożywczych, bogatym źródłem tego składnika jest mięso: drób zawiera 18 – 23%, wieprzowina 15 – 21%, wołowina 16 – 21% białka. Mięso ryb ma około 16 – 19% białka. Zawartość białek w serach jest zbliżona: sery twarogowe 16 – 21%, sery żółte 16 – 31%. Za to w produktach zbożowych ilość białka oscyluje w przedziale 7 – 14%.
Z kolei sugerując się procentową zawartość białka w poszczególnych produktach spożywczych, bogatym źródłem tego składnika jest mięso: drób zawiera 18 – 23%, wieprzowina 15 – 21%, wołowina 16 – 21% białka. Mięso ryb ma około 16 – 19% białka. Zawartość białek w serach jest zbliżona: sery twarogowe 16 – 21%, sery żółte 16 – 31%. Za to w produktach zbożowych ilość białka oscyluje w przedziale 7 – 14%.
Zapotrzebowanie na białko w diecie sportowca
Autorzy opracowań z zakresu żywienia są zgodni, co do tego, że całkowita podaż białka uzależniona jest od ilości dostarczanych w diecie pozostałych składników pokarmowych, takich jak węglowodany i tłuszcze. Zaleca się, aby białko pokrywało od 10 do 15% dziennego zapotrzebowania energetycznego. W zależności od źródła naukowego, rekomendowana dawka dla osoby dorosłej powinna mieścić się w granicach 0,8 – 2g białka/kg masy ciała/dobę.
W diecie sportowca białko stanowi szczególnie istotny składnik pokarmowy, ale i w tym wypadku wciąż jest wiele kontrowersji dotyczących ustalenia odpowiednich dawek dla poszczególnych zawodników. Dietetycy zgodnie twierdzą, że sportowcy potrzebują więcej białek niż przeciętne zalecane dzienne spożycie (RDA).
Według jednego z przodujących autorów, podaż białka w diecie sportowca uprawiającego dyscyplinę o charakterze wytrzymałościowym powinna wynosić 1,2 – 1,4 g/kg masy ciała/dobę. Natomiast w przypadku sportowców dyscyplin o charakterze siłowo – szybkościowym zapotrzebowanie na białko wynosi 1,6 – 1,8 g/kg masy ciała/dobę.
Podobnie jak węglowodany, ilość białka w diecie sportowca należy ściśle dostosować do periodyzacji treningu. Taką propozycję doboru ilości tego składnika odżywczego w przeliczeniu na gram na kilogram masy ciała przedstawia poniższy rysunek.
W diecie sportowca białko stanowi szczególnie istotny składnik pokarmowy, ale i w tym wypadku wciąż jest wiele kontrowersji dotyczących ustalenia odpowiednich dawek dla poszczególnych zawodników. Dietetycy zgodnie twierdzą, że sportowcy potrzebują więcej białek niż przeciętne zalecane dzienne spożycie (RDA).
Według jednego z przodujących autorów, podaż białka w diecie sportowca uprawiającego dyscyplinę o charakterze wytrzymałościowym powinna wynosić 1,2 – 1,4 g/kg masy ciała/dobę. Natomiast w przypadku sportowców dyscyplin o charakterze siłowo – szybkościowym zapotrzebowanie na białko wynosi 1,6 – 1,8 g/kg masy ciała/dobę.
Podobnie jak węglowodany, ilość białka w diecie sportowca należy ściśle dostosować do periodyzacji treningu. Taką propozycję doboru ilości tego składnika odżywczego w przeliczeniu na gram na kilogram masy ciała przedstawia poniższy rysunek.
Źródło: Celejowa 2008; Gawęcki 2010; Zając i wsp. 2014